[ Pobierz całość w formacie PDF ]
ÿþ77
KRYSTYNA WASZAKOWA
Udział rzeczownikowych derywatów
z sufiksami obcymi w systemie
słowotwórczym współczesnego
języka polskiego (streszczenie)*
Przedmiot badań stanowią derywaty proste z przyrostkami obcymi1. Znakomita ich wię-
kszość należy do słownictwa genetycznie obcego, zapożyczonego w różnym czasie z róż-
nych języków. Rozważania moje nie dotyczą jednak genezy owych struktur, gdyż
koncentrujÄ™ siÄ™ na ich opisie synchronicznym. W polu moich obserwacji znajdujÄ… siÄ™
(zgodnie z zasadami synchronicznej analizy słowotwórczej) wyłącznie te wyrazy obce,
które charakteryzują się budową wewnętrzną. Oznacza to, że leksemy te pozostają w re-
lacjach semantyczno-formalnych z innymi wyrazami, także należącymi do słownika
współczesnej polszczyzny. Istnienie tej właśnie sieci międzywyrazowych relacji morfo-
semantycznych, w jakich znajdujÄ… siÄ™ np. wyrazy: ambasador i ambasada, defilada i
defilować, demonstrant , demonstracja, konsulat i konsul, pozwala znaczną część słownic-
twa obcego uznać za motywowaną słowotwórczo i tym samym włączyć ją do systemu
słowotwórczego polszczyzny.
Stosując procedurę synchronicznej analizy słowotwórczej do istniejących we współ-
czesnym słownictwie polskim rzeczowników obcych, wyróżniam ogółem 128 sufiksów
obcych2.
Celem pracy jest przedstawienie charakterystyki słowotwórczo-semantycznej derywa-
tów z sufikami obcymi, m. in. poprzez wskazanie pełnionych przez nie funkcji semanty-
cznych, określenie ich udziału w poszczególnych kategoriach słowotwórczych i przez to
samo zdanie sprawy z ich udziału w systemie słowotwórczym współczesnej polszczyzny.
Przedstawione w pracy spostrzeżenia na temat roli rzeczowników z przyrostkami ob-
cymi w systemie słowotwórczym dzisiejszej polszczyzny zamykają następujące uogólnie-
nia:
78
1) Derywaty obce mimo swej odrębności współorganizują na równi z innymi środkami
system słowotwórczy polszczyzny i stanowią tym samym jego immanentną część.
2) Obecność derywatów obcych zaznacza się przede wszystkim w tych kategoriach
słowotwórczych, w których formanty pełnią funkcję mutacyjną lub transpozycyjną, naj-
słabiej zaś wśród struktur modyfikacyjnych.
3) Doniosła rola obcej sufiksacji we współczesnej polszczyznie przejawia się wszędzie
tam, gdzie przyrostki obce są jedynymi wykładnikami określonych znaczeń (klas seman-
tycznych) przy obcych podstawach słowotwórczych. Tego typu niepodważalne miejsce
w polskim systemie słowotwórczym przypada zwłaszcza przyrostkom: i(y)zm (tworzącym
nazwy doktryn), polifunkcyjnemu sufiksowi -acja (o dominującej funkcji czynnościowej),
-ator i -er występujących w nazwach subiektów agentywnych i nazwach środków czyn-
ności, by poprzestać na wymienieniu przyrostków najbardziej pod tym względem chara-
kterystycznych.
4) Dzięki stosunkowo dużej precyzji znaczeniowej niektóre sufiksy obce (np. -i(y)sta,
-i(y)zm, -alie || -alia, -ana || -iana, -i(y)d, -i(y)t ) są szczególnie adekwatnymi wykładnikami
określonych znaczeń słowotwórczych i jako takie są często wykorzystywane do tworzenia
nowych struktur. Fakt, że są to zwykle formanty o zasięgu internacjonalnym, dodatkowo
wpływa na ich ekspansję również w języku polskim3.
Przypisy:
* Pełny tekst mojego referatu ukaże się w zbiorze Polono-Slavica Varsoviensia. Studia semantyczne. Wy-
dawnictwa UW pod zmienionym nieco tytułem Charakterystyka słowotwórczo-semantyczna rzeczowników
z sufiksami obcymi we współczesnej polszczyznie.
1
Badane wyrazy zostały wybrane ze Słownika języka polskiego, t. I XI, red. W. Doroszewski, Warszawa
1958 1969 oraz ze Słownika języka polskiego, t. I III, red. M. Szymczak, Warszawa 1978 1981. W pracy
uwzględnia się także wyrazy nowsze, nie notowane jeszcze w słownikach.
2
Pełna wersja tego referatu zawiera listę rzeczownikowych sufiksów obcych (uporządkowanych według ich
końcowych spółgłosek), z podziałem na inwarianty i warianty. W ich repertuarze wydzielone zostały także
sufiksy jednostkowe.
3
Praca, której streszczenie tu przedstawiono, została wykonana w ramach Resortowego Programu Badaw-
czego RP. III. 27 Rozwój języka polskiego, jego odmian i słownictwa, koordynowanego przez Instytut Filologii
Polskiej, WSP w Opolu (jako temat RP 14). [ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl karpacz24.htw.pl
ÿþ77
KRYSTYNA WASZAKOWA
Udział rzeczownikowych derywatów
z sufiksami obcymi w systemie
słowotwórczym współczesnego
języka polskiego (streszczenie)*
Przedmiot badań stanowią derywaty proste z przyrostkami obcymi1. Znakomita ich wię-
kszość należy do słownictwa genetycznie obcego, zapożyczonego w różnym czasie z róż-
nych języków. Rozważania moje nie dotyczą jednak genezy owych struktur, gdyż
koncentrujÄ™ siÄ™ na ich opisie synchronicznym. W polu moich obserwacji znajdujÄ… siÄ™
(zgodnie z zasadami synchronicznej analizy słowotwórczej) wyłącznie te wyrazy obce,
które charakteryzują się budową wewnętrzną. Oznacza to, że leksemy te pozostają w re-
lacjach semantyczno-formalnych z innymi wyrazami, także należącymi do słownika
współczesnej polszczyzny. Istnienie tej właśnie sieci międzywyrazowych relacji morfo-
semantycznych, w jakich znajdujÄ… siÄ™ np. wyrazy: ambasador i ambasada, defilada i
defilować, demonstrant , demonstracja, konsulat i konsul, pozwala znaczną część słownic-
twa obcego uznać za motywowaną słowotwórczo i tym samym włączyć ją do systemu
słowotwórczego polszczyzny.
Stosując procedurę synchronicznej analizy słowotwórczej do istniejących we współ-
czesnym słownictwie polskim rzeczowników obcych, wyróżniam ogółem 128 sufiksów
obcych2.
Celem pracy jest przedstawienie charakterystyki słowotwórczo-semantycznej derywa-
tów z sufikami obcymi, m. in. poprzez wskazanie pełnionych przez nie funkcji semanty-
cznych, określenie ich udziału w poszczególnych kategoriach słowotwórczych i przez to
samo zdanie sprawy z ich udziału w systemie słowotwórczym współczesnej polszczyzny.
Przedstawione w pracy spostrzeżenia na temat roli rzeczowników z przyrostkami ob-
cymi w systemie słowotwórczym dzisiejszej polszczyzny zamykają następujące uogólnie-
nia:
78
1) Derywaty obce mimo swej odrębności współorganizują na równi z innymi środkami
system słowotwórczy polszczyzny i stanowią tym samym jego immanentną część.
2) Obecność derywatów obcych zaznacza się przede wszystkim w tych kategoriach
słowotwórczych, w których formanty pełnią funkcję mutacyjną lub transpozycyjną, naj-
słabiej zaś wśród struktur modyfikacyjnych.
3) Doniosła rola obcej sufiksacji we współczesnej polszczyznie przejawia się wszędzie
tam, gdzie przyrostki obce są jedynymi wykładnikami określonych znaczeń (klas seman-
tycznych) przy obcych podstawach słowotwórczych. Tego typu niepodważalne miejsce
w polskim systemie słowotwórczym przypada zwłaszcza przyrostkom: i(y)zm (tworzącym
nazwy doktryn), polifunkcyjnemu sufiksowi -acja (o dominującej funkcji czynnościowej),
-ator i -er występujących w nazwach subiektów agentywnych i nazwach środków czyn-
ności, by poprzestać na wymienieniu przyrostków najbardziej pod tym względem chara-
kterystycznych.
4) Dzięki stosunkowo dużej precyzji znaczeniowej niektóre sufiksy obce (np. -i(y)sta,
-i(y)zm, -alie || -alia, -ana || -iana, -i(y)d, -i(y)t ) są szczególnie adekwatnymi wykładnikami
określonych znaczeń słowotwórczych i jako takie są często wykorzystywane do tworzenia
nowych struktur. Fakt, że są to zwykle formanty o zasięgu internacjonalnym, dodatkowo
wpływa na ich ekspansję również w języku polskim3.
Przypisy:
* Pełny tekst mojego referatu ukaże się w zbiorze Polono-Slavica Varsoviensia. Studia semantyczne. Wy-
dawnictwa UW pod zmienionym nieco tytułem Charakterystyka słowotwórczo-semantyczna rzeczowników
z sufiksami obcymi we współczesnej polszczyznie.
1
Badane wyrazy zostały wybrane ze Słownika języka polskiego, t. I XI, red. W. Doroszewski, Warszawa
1958 1969 oraz ze Słownika języka polskiego, t. I III, red. M. Szymczak, Warszawa 1978 1981. W pracy
uwzględnia się także wyrazy nowsze, nie notowane jeszcze w słownikach.
2
Pełna wersja tego referatu zawiera listę rzeczownikowych sufiksów obcych (uporządkowanych według ich
końcowych spółgłosek), z podziałem na inwarianty i warianty. W ich repertuarze wydzielone zostały także
sufiksy jednostkowe.
3
Praca, której streszczenie tu przedstawiono, została wykonana w ramach Resortowego Programu Badaw-
czego RP. III. 27 Rozwój języka polskiego, jego odmian i słownictwa, koordynowanego przez Instytut Filologii
Polskiej, WSP w Opolu (jako temat RP 14). [ Pobierz całość w formacie PDF ]