[ Pobierz całość w formacie PDF ]
zwyczajowym, przedmiot dalszego uszczegółowienia i
uściślenia w nowych lub trudniejszych wa-" runkach.
By to zrozumieć, musimy sobie uzmysłowić, jak
bardzo ograniczony zarówno pod względem swego
zakresu, jak i ścisłości może być nowo powstały
paradygmat. Paradygmaty uzyskują swój status
dzięki temu, że okazują się bardziej skuteczne od
swych konkurentów w rozwiązywaniu niektórych
problemów uznanych przez grono praktyków za
palące. Nie znaczy to jednak, że paradygmaty są
całkowicie skuteczne, gdy chodzi o rozwiązanie
pojedynczego problemu czy, tym bardziej, większej
ich ilości. Sukces paradygmatu czy to będzie
Arystotelesowska analiza ruchu, Ptolemeuszowe
obliczenia położeń planet, zastosowanie wagi przez
Lavoisiera czy też matematyzacja pola
elektromagnetycznego przez Maxwella to
początkowo przede wszystkim obietnica sukcesu, na
jaki liczy się, mając do dyspozycji tylko wybrane
i niepełne przykłady. Nauka normalna
urzeczywistnia tę obietnicę, rozszerzając wiedzę o
faktach, które dany paradygmat ukazuje jako
szczególnie ważne, poszerzając zakres zgodności
między tymi faktami a formułowanymi na gruncie
paradygmatu przewi-' dywaniami oraz uściślając sam
paradygmat.
Istota nauki normalnej
Spośród ludzi, którzy nie zajmują się
uprawianiem którejś z dojrzałych nauk, tylko
niewielu zdaje sobie sprawę z tego, jak szerokie
pole dla tego rodzaju porządkowych prac pozostawia
jeszcze paradygmat i jak fascynująca może być to
praca. I to właśnie wymaga zrozumienia. Większość
uczonych poświęca się w swojej działalności
zawodowej pracom porządkowym. One właśnie składają
się na to, co nazywam nauką normalną. Jeśli poddać
je dokładniejszej analizie, czy to w aspekcie
historycznym, czy w ich współczesnej postaci,
odnosi się wrażenie, że polegają one na próbie
wtłoczenia przyrody do gotowych już i względnie
Strona 42
Struktura rewolucji naukowych - Thomas S. Kuhn
sztywnych szufladek, których dostarcza paradygmat.
Celem nauki normalnej nie jest bynajmniej szukanie
nowych rodzajów zjawisk; raczej nie dostrzega ona
tych, które nie mieszczą się w jej gotowych
szufladkach. Również uczeni nie starają się
zazwyczaj wynajdywać nowych teorii i są często
nietolerancyjni wobec tych, które sformułowali
inni1. Badania w ramach nauki normalnej dążą do
uszczegółowienia tych zjawisk i teorii, których
dostarcza paradygmat.
Są to, być może, wady. Obszary objęte badaniami
nauki normalnej są oczywiście bardzo ograniczone;
badania te mają niezwykle zawężony horyzont. Ale
okazuje się, że restrykcje zrodzone z wiary w
paradygmat mają zasadnicze znaczenie dla rozwoju
nauki. Paradygmat koncentruje uwagę
1 Bernard Barber, Resistance by Scientists to
Scien-tific Discovery, Science", 1961, CXXXIV, s.
596-602.
55
Struktura rewolucji naukowych
uczonych na niewielkiej liczbie specjalistycznych
zagadnień, pozwala im zbadać pewien wycinek
przyrody w tak szczegółowy i dogłębny sposób, jaki
bez niego trudno byłoby sobie nawet wyobrazić.
Nauka normalna wyposażona jest wszakże w
wewnętrzny mechanizm", który rozluznia restrykcje
wiążące prace badawcze, gdy tylko będący ich
zródłem paradygmat przestaje być skuteczny.
Wówczas uczeni zmieniają tok postępowania i
zmienia się charakter problematyki badawczej.
Przedtem jednak, w okresie sukcesów paradygmatu,
rozstrzygnięcie znajdują problemy, których
poszczególni uczeni nawet nie podejrzewaliby i
których nigdy by nie podjęli, gdyby nie polegali
na paradygmacie. Okazuje się przy tym, że zawsze
przynajmniej jakaś część tych osiągnięć zachowuje
trwałą wartość.
Chcąc lepiej wyjaśnić, co rozumiem przez
badania normalne, czyli oparte na paradygmacie,
Strona 43
Struktura rewolucji naukowych - Thomas S. Kuhn
postaram się wymienić i zilustrować problemy,
jakimi zasadniczo zajmuje się nauka normalna. Dla
wygody pominę na razie działalność teoretyczną i
zacznę od gromadzenia faktów, tj. od eksperymentów
i obserwacji, o których uczeni donoszą w
czasopismach specjalistycznych w celu informowania
swoich kolegów o wynikach badań. Jakich aspektów
przyrody doniesienia te zazwyczaj dotyczą? Co
determinuje ich wybór? Skoro zaś większość
naukowych obserwacji wymaga wiele czasu,
wyposażenia i pieniędzy, to jakie są motywy
skłaniające uczonego, by uparcie poszukiwał
rozwiązania wybranego problemu?
Istota nauki normalnej
Wydaje mi się, że normalnie tego typu badania
naukowe skupiają się na trzech klasach faktów,
przy czym nie zawsze i nie na stałe da się je
odróżnić. Po pierwsze, chodzi o tę klasę faktów,
które jak to wykazał paradygmat szczególnie
dobitnie odsłaniają istotę rzeczy. Wykorzystując
je do rozwiązywania problemów, paradygmat każe je
badać zarówno z większą dokładnością, jak i w
bardziej zróżnicowanych okolicznościach. W różnych
okresach te ważne badania empiryczne dotyczyły: w
astronomii położeń i wielkości gwiazd, okresów
zaćmień; w fizyce ciężarów właściwych i
ściśliwości materiałów, długości fal i natężenia
widma, przewodnictwa elektrycznego i potencjałów
styku; w chemii składu i równoważników
ciężarowych, punktów wrzenia i kwasowości
roztworów, wzorów strukturalnych i aktywności
optycznej związków. Próby uściślenia i poszerzenia
wiedzy o tego rodzaju faktach zajmują znaczną
część miejsca w literaturze nauk empirycznych. W
tym celu konstruowano coraz to nowe,
skomplikowane, specjalne przyrządy, których
projektowanie, budowanie i wykorzystanie wymagało
najwyższego talentu, wiele czasu i znacznych
środków finansowych. Synchrotrony i radioteleskopy
są tylko najnowszymi przykładami środków, do
Strona 44
Struktura rewolucji naukowych - Thomas S. Kuhn
których odwołują się eksperymentatorzy, jeśli
paradygmat daje im pewność, że fakty, których
poszukują, są doniosłe. Od czasów Tychona de Brahe
do E.O. Lawrence'a niektórzy uczeni uzyskiwali
sławę nie dzięki nowości swych odkryć, lecz dzięki
dokładności, wiarygodności i zakresowi zastosowa-
57
Struktura rewolucji naukowych
nia metod, które opracowali z myślą o ponownym'
ujęciu znanych już uprzednio rodzajów faktów. [ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl karpacz24.htw.pl
zwyczajowym, przedmiot dalszego uszczegółowienia i
uściślenia w nowych lub trudniejszych wa-" runkach.
By to zrozumieć, musimy sobie uzmysłowić, jak
bardzo ograniczony zarówno pod względem swego
zakresu, jak i ścisłości może być nowo powstały
paradygmat. Paradygmaty uzyskują swój status
dzięki temu, że okazują się bardziej skuteczne od
swych konkurentów w rozwiązywaniu niektórych
problemów uznanych przez grono praktyków za
palące. Nie znaczy to jednak, że paradygmaty są
całkowicie skuteczne, gdy chodzi o rozwiązanie
pojedynczego problemu czy, tym bardziej, większej
ich ilości. Sukces paradygmatu czy to będzie
Arystotelesowska analiza ruchu, Ptolemeuszowe
obliczenia położeń planet, zastosowanie wagi przez
Lavoisiera czy też matematyzacja pola
elektromagnetycznego przez Maxwella to
początkowo przede wszystkim obietnica sukcesu, na
jaki liczy się, mając do dyspozycji tylko wybrane
i niepełne przykłady. Nauka normalna
urzeczywistnia tę obietnicę, rozszerzając wiedzę o
faktach, które dany paradygmat ukazuje jako
szczególnie ważne, poszerzając zakres zgodności
między tymi faktami a formułowanymi na gruncie
paradygmatu przewi-' dywaniami oraz uściślając sam
paradygmat.
Istota nauki normalnej
Spośród ludzi, którzy nie zajmują się
uprawianiem którejś z dojrzałych nauk, tylko
niewielu zdaje sobie sprawę z tego, jak szerokie
pole dla tego rodzaju porządkowych prac pozostawia
jeszcze paradygmat i jak fascynująca może być to
praca. I to właśnie wymaga zrozumienia. Większość
uczonych poświęca się w swojej działalności
zawodowej pracom porządkowym. One właśnie składają
się na to, co nazywam nauką normalną. Jeśli poddać
je dokładniejszej analizie, czy to w aspekcie
historycznym, czy w ich współczesnej postaci,
odnosi się wrażenie, że polegają one na próbie
wtłoczenia przyrody do gotowych już i względnie
Strona 42
Struktura rewolucji naukowych - Thomas S. Kuhn
sztywnych szufladek, których dostarcza paradygmat.
Celem nauki normalnej nie jest bynajmniej szukanie
nowych rodzajów zjawisk; raczej nie dostrzega ona
tych, które nie mieszczą się w jej gotowych
szufladkach. Również uczeni nie starają się
zazwyczaj wynajdywać nowych teorii i są często
nietolerancyjni wobec tych, które sformułowali
inni1. Badania w ramach nauki normalnej dążą do
uszczegółowienia tych zjawisk i teorii, których
dostarcza paradygmat.
Są to, być może, wady. Obszary objęte badaniami
nauki normalnej są oczywiście bardzo ograniczone;
badania te mają niezwykle zawężony horyzont. Ale
okazuje się, że restrykcje zrodzone z wiary w
paradygmat mają zasadnicze znaczenie dla rozwoju
nauki. Paradygmat koncentruje uwagę
1 Bernard Barber, Resistance by Scientists to
Scien-tific Discovery, Science", 1961, CXXXIV, s.
596-602.
55
Struktura rewolucji naukowych
uczonych na niewielkiej liczbie specjalistycznych
zagadnień, pozwala im zbadać pewien wycinek
przyrody w tak szczegółowy i dogłębny sposób, jaki
bez niego trudno byłoby sobie nawet wyobrazić.
Nauka normalna wyposażona jest wszakże w
wewnętrzny mechanizm", który rozluznia restrykcje
wiążące prace badawcze, gdy tylko będący ich
zródłem paradygmat przestaje być skuteczny.
Wówczas uczeni zmieniają tok postępowania i
zmienia się charakter problematyki badawczej.
Przedtem jednak, w okresie sukcesów paradygmatu,
rozstrzygnięcie znajdują problemy, których
poszczególni uczeni nawet nie podejrzewaliby i
których nigdy by nie podjęli, gdyby nie polegali
na paradygmacie. Okazuje się przy tym, że zawsze
przynajmniej jakaś część tych osiągnięć zachowuje
trwałą wartość.
Chcąc lepiej wyjaśnić, co rozumiem przez
badania normalne, czyli oparte na paradygmacie,
Strona 43
Struktura rewolucji naukowych - Thomas S. Kuhn
postaram się wymienić i zilustrować problemy,
jakimi zasadniczo zajmuje się nauka normalna. Dla
wygody pominę na razie działalność teoretyczną i
zacznę od gromadzenia faktów, tj. od eksperymentów
i obserwacji, o których uczeni donoszą w
czasopismach specjalistycznych w celu informowania
swoich kolegów o wynikach badań. Jakich aspektów
przyrody doniesienia te zazwyczaj dotyczą? Co
determinuje ich wybór? Skoro zaś większość
naukowych obserwacji wymaga wiele czasu,
wyposażenia i pieniędzy, to jakie są motywy
skłaniające uczonego, by uparcie poszukiwał
rozwiązania wybranego problemu?
Istota nauki normalnej
Wydaje mi się, że normalnie tego typu badania
naukowe skupiają się na trzech klasach faktów,
przy czym nie zawsze i nie na stałe da się je
odróżnić. Po pierwsze, chodzi o tę klasę faktów,
które jak to wykazał paradygmat szczególnie
dobitnie odsłaniają istotę rzeczy. Wykorzystując
je do rozwiązywania problemów, paradygmat każe je
badać zarówno z większą dokładnością, jak i w
bardziej zróżnicowanych okolicznościach. W różnych
okresach te ważne badania empiryczne dotyczyły: w
astronomii położeń i wielkości gwiazd, okresów
zaćmień; w fizyce ciężarów właściwych i
ściśliwości materiałów, długości fal i natężenia
widma, przewodnictwa elektrycznego i potencjałów
styku; w chemii składu i równoważników
ciężarowych, punktów wrzenia i kwasowości
roztworów, wzorów strukturalnych i aktywności
optycznej związków. Próby uściślenia i poszerzenia
wiedzy o tego rodzaju faktach zajmują znaczną
część miejsca w literaturze nauk empirycznych. W
tym celu konstruowano coraz to nowe,
skomplikowane, specjalne przyrządy, których
projektowanie, budowanie i wykorzystanie wymagało
najwyższego talentu, wiele czasu i znacznych
środków finansowych. Synchrotrony i radioteleskopy
są tylko najnowszymi przykładami środków, do
Strona 44
Struktura rewolucji naukowych - Thomas S. Kuhn
których odwołują się eksperymentatorzy, jeśli
paradygmat daje im pewność, że fakty, których
poszukują, są doniosłe. Od czasów Tychona de Brahe
do E.O. Lawrence'a niektórzy uczeni uzyskiwali
sławę nie dzięki nowości swych odkryć, lecz dzięki
dokładności, wiarygodności i zakresowi zastosowa-
57
Struktura rewolucji naukowych
nia metod, które opracowali z myślą o ponownym'
ujęciu znanych już uprzednio rodzajów faktów. [ Pobierz całość w formacie PDF ]