[ Pobierz całość w formacie PDF ]
rozwijający się na bazie informacji zawartych w systemie semantycznym i korzystającym z
jego zasobów.
Modele pamięci semantycznej
W latach siedemdziesiątych pojawiło się bardzo wiele modeli pamięci semantycznej przy
znacznie mniejszej liczbie takich modeli dla pamięci epizodycznej. Pod koniec tego
dziesięciolecia i na początku fat osiemdziesiątych pojawiaja się badania, które, choć w
niewielkim stopniu uogólniane w modele czy teorie, określane są przez ich autorów jako
zajmujące się pamięeia ekologiczną, czyli pamięcia miejsc i zdarzeń. Autorzy akcentują w
nich konieczność wyjścia poza czysto laboratoryjny paradygmat badawczy i zajęcia się
"samym życiem". Badania te traktujemy jako rozszerzanie zainteresowań badaczy właśnie
pamięcią epizodyczną i omawiamy je w odrębnym podrozdziale (s. 71 ). Obecnie
przedstawimy charakterystykę głównych modeli pamięci semantycznej.
W poczatkowym okresie możemy wyróżnić trzy główne grupy takich teorii: teorie sieciowe i
teorie cech oraz koncepcje akcentujące rolę prototypów, schematów i skryptów w organizacji
pamięci ludzkiej. Omówimy te trzy grupy teorii, z tym że ostatnią grupę teorii, tj. teorię
schematów, ze względu na~ jej wagę i wpływ na myślenie psychologiczne zanalizowaliśmy
bardziej szczegółowo w rozdziale pt. "Uczenie się" i wracamy jeszcze do nich w ośtatnim
podrozdziale tego rozdziału, dotyczacym ogólnej charakterystyki teorii pamięci.
Teoriom sieciowym poświęcona jest dość liczna grupa prac (luillian, 1968; Coilins i
Quillian, 1969,1972; Anderson i Bower, 1973; Rumelhart, Lindsay i Norman,1972;s Collins i
Loftus,1975). Omówimy je na przykładzie kłasycznej już dziś koncepcji Quilliana, a jej
zrewidowaną przez Collinsa i Loftus wersję przedstawimy na zakończenie niniejszego
podrozdziału, gdyż próbuje ona uwzględnia krytykę pierwotnej wersji teorii sieciowej w
teoriach akcentujących rolę cech semantycznych i prototypów w funkcjonowaniu pamięci
ludzkiej.
62
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
Główna idea leżąca u podłoża teorii sieciowych to stara idea asocjacjonizmu, z tym, że
analizowane skojarzenia są ściśle ukierunkowane i są określonego rodzaju, a nie stanowią po
prostu połączer~ różniących się co najwyżej siłą. Tak więc model pamięci semantycznej,
czyli naszej ogólnej wiedzy, przedstawia się jako sieć węzłów połączonych różnymi
relacjami. Węzfy ts s~ dwojakiego rodzaju: jedne reprezentują abstrakcyjne kategorie,
e z modelem Rumelharta, Lindsaya i Normana mozna się dokładnie zapoznać w podręczniku
Lindsaya i Normana (wyd. pol, 1984).
66
czyli są to tzw. węzły-typy, i drugie reprezentującę konkretne egzemplarze tych kategorii,
czyli okazy. Rysunek 27 przedstawia taką sieć z centralnym węzłem-typem odnoszącym się
do ogólnej kategorii oraz z węzłami oznaczonymi numerami odnoszącymi się do konkretnych
okazów. Rzeczą cł~arakterystyczną dla większości modeli pamięci semantycznej jest to, że
odrębne węzły-typy odnoszą się do różnych kategorii pojęciowych, natomiast inne węzły-
typy odnoszą się do nazw tych kategorii. W rozdziale pt. "Język" postulujemy słownik
umysłowy jako sieć relacji międzywyrazowych, odrębną od pamięci semantycznej,
stanowiącej repreżentację pojęciową naszej wiedzy o świecie.
Zwierzy ~~ Pies mo ' Nogi
.1~'~O lPSfO
(11 (21
'1ey ~~ mp
Czarny obci~ty nosówki
ogon
Rys. 27. Sieć laczaca różne węzly--typy i węzel-typ (PIES) z węzlami-okazami (1) i (2).
(Według: D. V. Howard, 1983.)
Relacje łączące poszczególne węzły są, jak powiedzieliśmy, relacjami określonymi i można
wydzielić dwa ich rodzaje. Pierwszy to retacje podrzędności-nadrzędności łączące ze sobą
różne kategorie, jak też okazy z odpowiadającymi im typami. Oznaczane są symbolem
"fiesto" lub "odwrócone fiesto". O odwróceniu decyduje kierunek strzałki, np. x'e~ y: x jest
egzemplarzem kategorii y; IUb y'~ x, y jest kategorią, do której należy x. Drugi rodzaj relacji
łączących poszczególne węzły to relacje przypisania danemu węzłowi cechy lub właściwości,
oznacza je symbol "jest" lub "ma" (np. na rys. 27 "ma" nogi).
Często cytowanym modelem sieciowym jest model Quilliana (1968), który stanowi symulację
fragmentu pamięci semantycznej, odnoszącej~się do taksonomii zoologicznej (por, rys. 28).
63
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
Poszczególne węzły tej pamięci tworzą hierarchię połączer5 podrzędności-nadrzędności, przy
czym założeniem tego modelu jest t0, że cechy przypisane poszczególnym węzłom nie
powtarzają się już na poziomie podrzędnym, na którym zapisane są tylko cechy
charakterystyczne dla tego poziomu. Tak więc cechy właściwe np. kanarkowi "śpiewa", "jest
zółty" wiązą się bezpośrednio z węzłem reprezentującym kanarka, natomiast "ma pióra" łączy
się z ptakiem, "oddycha" z kręgowcem. Wynika z tego, że cecha "ma pióra" charakteryżuje
kanarka pośrednio poprzez węzeł nadrzędny "ptak", a cecha "oddycha" oddalona jest oder5 o
dwa węzły. Wynika z tego dalej, że czas przetwarzania infarm8cji
67
Rys. 28. Model pamięci semantycznej wedlug M. R. Quilliana (1968) związanych z taką
reprezentacją, np. czas oceny prawdziwości zdań stwierdzających powyższe relacje, powinien
zależeć od odległości tego typu połączeń. I rzeczywiście, w badaniach przeprowadzonych
przez Collinsa i Quilliana (1969) czas oceny prawdziwości zdania "kanarek jest żółty" był [ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl karpacz24.htw.pl
rozwijający się na bazie informacji zawartych w systemie semantycznym i korzystającym z
jego zasobów.
Modele pamięci semantycznej
W latach siedemdziesiątych pojawiło się bardzo wiele modeli pamięci semantycznej przy
znacznie mniejszej liczbie takich modeli dla pamięci epizodycznej. Pod koniec tego
dziesięciolecia i na początku fat osiemdziesiątych pojawiaja się badania, które, choć w
niewielkim stopniu uogólniane w modele czy teorie, określane są przez ich autorów jako
zajmujące się pamięeia ekologiczną, czyli pamięcia miejsc i zdarzeń. Autorzy akcentują w
nich konieczność wyjścia poza czysto laboratoryjny paradygmat badawczy i zajęcia się
"samym życiem". Badania te traktujemy jako rozszerzanie zainteresowań badaczy właśnie
pamięcią epizodyczną i omawiamy je w odrębnym podrozdziale (s. 71 ). Obecnie
przedstawimy charakterystykę głównych modeli pamięci semantycznej.
W poczatkowym okresie możemy wyróżnić trzy główne grupy takich teorii: teorie sieciowe i
teorie cech oraz koncepcje akcentujące rolę prototypów, schematów i skryptów w organizacji
pamięci ludzkiej. Omówimy te trzy grupy teorii, z tym że ostatnią grupę teorii, tj. teorię
schematów, ze względu na~ jej wagę i wpływ na myślenie psychologiczne zanalizowaliśmy
bardziej szczegółowo w rozdziale pt. "Uczenie się" i wracamy jeszcze do nich w ośtatnim
podrozdziale tego rozdziału, dotyczacym ogólnej charakterystyki teorii pamięci.
Teoriom sieciowym poświęcona jest dość liczna grupa prac (luillian, 1968; Coilins i
Quillian, 1969,1972; Anderson i Bower, 1973; Rumelhart, Lindsay i Norman,1972;s Collins i
Loftus,1975). Omówimy je na przykładzie kłasycznej już dziś koncepcji Quilliana, a jej
zrewidowaną przez Collinsa i Loftus wersję przedstawimy na zakończenie niniejszego
podrozdziału, gdyż próbuje ona uwzględnia krytykę pierwotnej wersji teorii sieciowej w
teoriach akcentujących rolę cech semantycznych i prototypów w funkcjonowaniu pamięci
ludzkiej.
62
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
Główna idea leżąca u podłoża teorii sieciowych to stara idea asocjacjonizmu, z tym, że
analizowane skojarzenia są ściśle ukierunkowane i są określonego rodzaju, a nie stanowią po
prostu połączer~ różniących się co najwyżej siłą. Tak więc model pamięci semantycznej,
czyli naszej ogólnej wiedzy, przedstawia się jako sieć węzłów połączonych różnymi
relacjami. Węzfy ts s~ dwojakiego rodzaju: jedne reprezentują abstrakcyjne kategorie,
e z modelem Rumelharta, Lindsaya i Normana mozna się dokładnie zapoznać w podręczniku
Lindsaya i Normana (wyd. pol, 1984).
66
czyli są to tzw. węzły-typy, i drugie reprezentującę konkretne egzemplarze tych kategorii,
czyli okazy. Rysunek 27 przedstawia taką sieć z centralnym węzłem-typem odnoszącym się
do ogólnej kategorii oraz z węzłami oznaczonymi numerami odnoszącymi się do konkretnych
okazów. Rzeczą cł~arakterystyczną dla większości modeli pamięci semantycznej jest to, że
odrębne węzły-typy odnoszą się do różnych kategorii pojęciowych, natomiast inne węzły-
typy odnoszą się do nazw tych kategorii. W rozdziale pt. "Język" postulujemy słownik
umysłowy jako sieć relacji międzywyrazowych, odrębną od pamięci semantycznej,
stanowiącej repreżentację pojęciową naszej wiedzy o świecie.
Zwierzy ~~ Pies mo ' Nogi
.1~'~O lPSfO
(11 (21
'1ey ~~ mp
Czarny obci~ty nosówki
ogon
Rys. 27. Sieć laczaca różne węzly--typy i węzel-typ (PIES) z węzlami-okazami (1) i (2).
(Według: D. V. Howard, 1983.)
Relacje łączące poszczególne węzły są, jak powiedzieliśmy, relacjami określonymi i można
wydzielić dwa ich rodzaje. Pierwszy to retacje podrzędności-nadrzędności łączące ze sobą
różne kategorie, jak też okazy z odpowiadającymi im typami. Oznaczane są symbolem
"fiesto" lub "odwrócone fiesto". O odwróceniu decyduje kierunek strzałki, np. x'e~ y: x jest
egzemplarzem kategorii y; IUb y'~ x, y jest kategorią, do której należy x. Drugi rodzaj relacji
łączących poszczególne węzły to relacje przypisania danemu węzłowi cechy lub właściwości,
oznacza je symbol "jest" lub "ma" (np. na rys. 27 "ma" nogi).
Często cytowanym modelem sieciowym jest model Quilliana (1968), który stanowi symulację
fragmentu pamięci semantycznej, odnoszącej~się do taksonomii zoologicznej (por, rys. 28).
63
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
Poszczególne węzły tej pamięci tworzą hierarchię połączer5 podrzędności-nadrzędności, przy
czym założeniem tego modelu jest t0, że cechy przypisane poszczególnym węzłom nie
powtarzają się już na poziomie podrzędnym, na którym zapisane są tylko cechy
charakterystyczne dla tego poziomu. Tak więc cechy właściwe np. kanarkowi "śpiewa", "jest
zółty" wiązą się bezpośrednio z węzłem reprezentującym kanarka, natomiast "ma pióra" łączy
się z ptakiem, "oddycha" z kręgowcem. Wynika z tego, że cecha "ma pióra" charakteryżuje
kanarka pośrednio poprzez węzeł nadrzędny "ptak", a cecha "oddycha" oddalona jest oder5 o
dwa węzły. Wynika z tego dalej, że czas przetwarzania infarm8cji
67
Rys. 28. Model pamięci semantycznej wedlug M. R. Quilliana (1968) związanych z taką
reprezentacją, np. czas oceny prawdziwości zdań stwierdzających powyższe relacje, powinien
zależeć od odległości tego typu połączeń. I rzeczywiście, w badaniach przeprowadzonych
przez Collinsa i Quilliana (1969) czas oceny prawdziwości zdania "kanarek jest żółty" był [ Pobierz całość w formacie PDF ]